Doğrudan Soru Sorma Nedir?

Doğrudan doğruya soru hakkı ceza muhakemesi hukukunun en temel ilkeleriyle yakından ilgilidir. Bunlar, adil yargılanma, maddi gerçeğin araştırılması, doğrudan doğruyalık, silahların eşitliği ilkeleridir.

Araya hakimi katmaksızın, tarafların doğrudan doğruya tanık, sanık, katılan veya bilirkişiye soru sormasıdır. Doğrudan soru sorma hakkı CMK madde 201’de düzenlenmiştir.

CMK Madde 201

Cumhuriyet savcısı, müdafi veya vekil sıfatıyla duruşmaya katılan avukat; sanığa, katılana, tanıklara, bilirkişilere ve duruşmaya çağrılmış diğer kişilere, duruşma disiplinine uygun olarak doğrudan soru yöneltebilirler. Sanık ve katılan da mahkeme başkanı veya hâkim aracılığı ile soru yöneltebilir. Yöneltilen soruya itiraz edildiğinde sorunun yöneltilmesinin gerekip gerekmediğine, mahkeme başkanı karar verir. Gerektiğinde ilgililer yeniden soru sorabilir.

Kanun maddesinden de anladığımız üzere, hakimi araya katmadan doğrudan doğruya soru sorma yetkisine haiz kişiler; cumhuriyet savcıları ve müdafi veya vekil sıfatıyla duruşmaya katılan avukatlardır. Sanık ve katılan ancak mahkeme başkanı veya hakim aracılığı ile sorularını yöneltebilirler. Ayrıca sanık ve katılan, sormak istedikleri soruları müdafi veya vekillerine ileterek onlar aracılığıyla da soru sorabileceklerdir.

Ayrı ayrı açıklamak gerekirse:

• Hakim veya mahkeme başkanı duruşmada dinlenen herkese soru sorma yetkisine sahiptir.
• Cumhuriyet savcısı da iddia makamı olarak sanık, katılan veya duruşmaya çağrılan kişilere soru sorma yetkisine sahiptir.
• Müdafi(şüpheli veya sanığın ceza muhakemesinde savunmasını yapan avukatı) de doğrudan soru sorma yetkisine sahiptir.
• Vekil(Katılan, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişiyi ceza muhakemesinde temsil eden avukatı) de müdafi gibi doğrudan soru sorma yetkisine sahiptir.
• Bilirkişi de doğrudan soru sorma yetkisine sahiptir ancak bunun dayanağı CMK m. 201 değil, CMK m. 66’dan kaynaklanmaktadır.
• Sanık ve katılanın ise doğrudan soru sorma yetkileri söz konusu değildir. Bunlar ancak hakim veya mahkeme başkanı aracılığı ile soru sorabileceklerdir.
• Tanık hiçbir suretle (örneğin diğer tanıklara) soru sorma yetkisine sahip değildir.

Mahkemenin bu hakkın kullanımının engellenmesi veya olması gerektiği gibi değil kısıtlanarak kullandırılması hukuka kesin aykırılık teşkil edecektir. Nitekim Yargıtay 1. Ceza Dairesi’nin verdiği bir kararda “Sanık C. hakkındaki mahkumiyet hükümleri yönünden; CMK.’nun 201 inci maddesinde tanımlandığı biçimde sanık müdafiinin mağdur katılanlara ve tanıklara doğrudan soru sorma hakkı engellenerek savunma hakkı kısıtlanmak suretiyle adil yargılanma ilkelerine aykırı davranılması bozmayı gerektirmiştir ” diyerek hükmü bozmuştur.

Çapraz Sorgu Nedir?

Geçmişte ceza yargılaması yöntemi olan itham sistemi bünyesinde gelişen bir sorgulama tekniğidir. Ceza hukukunda en basit seviyede başarılı olmanın yolu etkili tanık sorgulamadan geçmektedir. Sorgu yöntemleri etkili bir delil elde etme aracıdır. Bu sebeple çapraz sorgu büyük önem arz etmektedir.

Çapraz sorgu Türk Hukukunda spesifik olarak bir başlık altında düzenlenmemiş olmakla birlikte CMK madde 59/2 ve madde 201 birlikte yorumlanarak ortaya konulabilir.

Çapraz sorgu usulü, avukat tarafından iyi bir şekilde uygulandığında yalnızca kötü niyetli kimseler için değil, doğruyu söylemeye çalışan tanıklar için de son derece önemlidir. Çapraz sorguda, amaçla bağlantılı olarak mahkemede delillerin tartışılması, belirsiz hususların aydınlatılması için tanıklara soru sorulması önemlidir. Bu sorular hızlı ve aralıksız sorulmalıdır. Cevapları kısa ve net olan sorular yöneltilmelidir.

Çapraz sorguyu savcı veya savunma avukatı uygular ve çapraz sorgu tanık, bilirkişi ve davaya katılana yöneliktir.

Çapraz sorgu ve doğrudan soru sorma arasındaki en temel fark şudur ki, doğrudan soru sormada avukat kendi müvekkiline ya da çağırdığı tanığa soru yöneltmekte; çapraz sorguda ise tanık, sanık veya bilirkişiden herhangi birine karşı tarafın avukatı soru yöneltmektedir.

Yargılamada maddi gerçeğe ulaşmak en önemli amaçlardan biridir ve bunu birtakım araçlarla mümkün hale getirebiliriz. Avukatın üstlendiği görev ve sorumluluklar doğrudan ve çapraz sorgu metotlarının uygulanabilir olmasının da etkisiyle maddi gerçeğe ulaşmayı yakın kılar.