Hasta haklarını açıklamadan önce " Hasta kimdir? " sorusuna cevap vermek ve sağlık hizmetleri kavramından anlaşılması gerekeni açıklamak gerekir.
Hasta Kimdir?
Hasta Hakları Yönetmeliğinde hasta ile ilgili yapılmış olan “Sağlık hizmetlerinden yararlanma ihtiyacı bulunan kimse” şeklinde geniş bir tanım mevcuttur. Söz konusu bu tanımı; bedence, ruhça ve sosyal açıdan tam bir iyilik halinde bulunmayıp sağlık hizmetlerinden yararlanmaya ihtiyacı olan kişiler ve estetik gayesi, sünnet, tıbbi endikasyon bulunmadığı halde kürtaj işlemi gibi sebeplerle sağlık hizmeti talebinde bulunan kişiler olarak açabiliriz. Burada önemle belirtmek gerekir ki; sağlık hizmetleri kavramından sadece tedavi amaçlı sağlık hizmetleri değil, tedaviye ek olarak koruyucu, önleyici ya da rehabilite edici sağlık hizmetlerinin de anlaşılması gerekir.
Hasta Hakları Kavramı Nedir?
Hasta Hakları Yönetmeliği'nde yer alan tanımla Hasta hakları kavramı; “Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, milletlerarası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını” şeklinde tanımlanmıştır. İnsanların doğuştan sahip olduğuna inanılan evrensel, devredilemez, değiştirilemez nitelikli insan haklarının sağlık alanına yansıtılmasından ibaret olan hasta hakları kavramı; insan hakları 3 kuşak şeklinde kategorilere ayrıldığında, sağlık hakkı 2. kuşak insan haklarından yani sosyal haklar arasında yer alır.
Hasta Haklarından Yararlanılmasının Sağlanması Nedir?
Hasta hakları temel insan hakları içerisinde sosyal haklar kategorisinde yer alır ve vatandaşlarının sahip olduğu insan haklarından yararlanmaları için devletlerin üstlendiği bir görev kapsamında sunulan hizmetlere sosyal hak denilmektedir. Buna göre Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 56. maddesinde “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir.” şeklindeki düzenlemeye yer verilmiştir. Öte yandan Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında Yönergenin 4. Maddesinde ise; “Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi: Sağlık hizmetlerinin bir devlet görevi olduğu anlayışından hareketle, sağlık hizmetlerini yurttaşların yaşadığı en uç yerlere kadar yayarak, herkesin bu hizmetlerden hakça yararlanmasını, koruyucu ve iyileştirici sağlık hizmetlerinin bir arada yürütülmesini ve halkın sağlık hizmetlerine katılımını sağlayarak toplumun sağlık düzeyini geliştirmeyi amaçlayan örgütlenme ve hizmet biçimidir.” ifadesi yer alır. Söz konusu bu düzenlemeler kapsamında sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti'nde sağlık hizmetlerinin sunulmasının devletin bir görevi olduğu vurgulanmıştır.
Türkiye’de Sağlık Hakları Nelerdir?
Ülkemizde 1998 tarihli Hasta Hakları Yönetmeliği, Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanmıştır ve söz konusu yönetmelik ile uluslararası bildirge ve sözleşmelerle dünya çapında kabul gören ve hızla gelişen sağlık hakları Türkiye’nin iç mevzuatında ilk yasal düzenleme olarak yerini almıştır. Söz konusu yönetmeliğin amacını açıklayan 1. maddesi ise “Bu Yönetmelik; temel insan haklarının sağlık hizmetleri sahasındaki yansıması olan ve başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda, diğer mevzuatta ve milletlerarası hukuki metinlerde kabul edilen "hasta hakları”nı somut olarak göstermek ve sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda ve sağlık kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin "hasta hakları”ndan faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usul ve esasları düzenlemek amacı ile hazırlanmıştır.” ifadesine yer verir.
Sağlık Hakları Nelerdir?
Hasta Hakları Yönetmeliğinde çeşitli sebeplerle sağlık hizmetlerinden yararlanmak isteyen hastaların sahip olduğu haklara yer verilmiştir. Söz konusu bu yönetmelik ile; herkesin sahip olduğu kanuni haklarını bilerek daha bilinçli hareket etmesi, haklarını arayabilme farkındalığının artması hedeflenir. Hasta ve hekimlerin sağlık hakları konusunda bilinçlenmeleri; hasta-hekim ilişkisinin katılımcı bir yaklaşımla daha sağlıklı şekilde ilerlemesini sağlar. Mevzuatta yer alan hasta hakları ile ilgili ilk üç düzenlemeye aşağıda yer verilmiştir;
Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı
Hastaların ihtiyaçlarına yönelik olan sağlık hizmetlerinden adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde yararlanma hakları Hasta Hakları Yönetmeliği 6. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddede “Hasta, adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde sağlıklı yaşamanın teşvik edilmesine yönelik faaliyetler ve koruyucu sağlık hizmetleri de dahil olmak üzere, sağlık hizmetlerinden ihtiyaçlarına uygun olarak faydalanma hakkına sahiptir. Bu hak, sağlık hizmeti veren bütün kurum ve kuruluşlar ile sağlık hizmetinde görev alan personelin adalet ve hakkaniyet ilkelerine uygun hizmet verme yükümlülüklerini de içerir.” ifadesi yer alır.
Bilgi İsteme Hakkı
Hastaların sağlık kurum ve kuruluşlarında verilen sağlık hizmetlerinin ve imkanlarının neler olduğu ve bu hizmetlerden hangi şartlar dahilinde yararlanabileceği konuları hakkında bilgi talep etme hakkı Hasta Hakları Yönetmeliği 7. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddede bu hak “Hasta, sağlık hizmetlerinden nasıl faydalanabileceği konusunda bilgi isteyebilir. Bu hak, hangi sağlık kuruluşundan hangi şartlara göre faydalanılabileceğini, sağlık kurum ve kuruluşları tarafından verilen her türlü hizmet ve imkanın neler olduğunu ve müracaat edilen kuruluşta verilen sağlık hizmetlerinden faydalanma usulüne öğrenme haklarını da kapsar. Bütün sağlık kurum ve kuruluşları, hastayı birinci fıkra uyarınca bilgilendirmek için yeterli teknik donanımı haiz birimi oluşturmak; bu birimde, hastaya kesin ve yeterli bilgi verebilecek nitelik ve ehliyete sahip personeli daimi olarak istihdam etmek ve hastanın ihtiyacı olan birimlere kolayca ulaşabilmesini temin etmek üzere, kuruluşun uygun yerlerinde bilgilendirici tabela, broşür ve işaretler bulundurmak gibi tedbirleri almak zorundadırlar.” şeklinde açıklanmıştır.
Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme Hakkı
Kanunda yer alan şartlara uymak şartı ile hasta olan kişinin kendi seçtiği sağlık kuruluşundan ve sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı ile ilgili düzenleme Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 8. Maddesinde yer alır ve ilgili maddede;
“Hasta; tabi olduğu mevzuatın öngördüğü usül ve şartlara uyulmak kaydı ile, sağlık kurum ve kuruluşunu seçme ve seçtiği sağlık kuruluşunda verilen sağlık hizmetinden faydalanma hakkına sahiptir.
Mevzuat ile belirlenmiş sevk sistemine uygun olmak şartı ile hasta sağlık kuruluşunu değiştirebilir. Ancak, kuruluşu değiştirmenin hayati tehlikeye yol açıp açmayacağı ve hastalığının daha da ağırlaşıp ağırlaşmayacağı hususlarında hastanın tabip tarafından aydınlatılması ve hayati tehlike bakımından sağlık kuruluşunun değiştirilmesinde tıbben sakınca görülmemesi esastır.
Acil vak'alar dışında, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olup da mevzuatın öngördüğü sevk zincirine uymayanlar aradaki ücret farkını kendileri karşılar.
Hastanın sağlık kuruluşunda kalmasında tıbben fayda bulunmayan veya bir başka sağlık kuruluşuna nakli gerekli olan hallerde, durum hastaya veya 15 inci maddenin ikinci fıkrasında belirtilen kişilere açıklanır. Nakilden önce, gereken bilgiler nakil talebinde bulunulan veya tıbben uygun görülen sağlık kuruluşuna, sevkeden kuruluş veya mevzuatla belirlenen yetkililerce verilir. Her iki durumda da hizmetin aksamadan ve kesintisiz olarak verilmesi esastır.”
ifadeleri yer almaktadır.
Mükyen Hukuk Bürosu uzman avukatlarından randevu almak için:
