Dava Zamanaşımı Nedir?

Türk Ceza Kanunu tarafından düzenlenen ve ilgili suçun işlendiği tarihten sonra belirli bir süre geçmesi doğrultusunda meydana gelen kural dava zamanaşımı olarak adlandırılır. Kavram temelini ceza kanununa göre suç işlendikten sonra davanın belirli bir zaman dilimi içerisinde açılması gerekliliğinden alır. Aksi durumda ise söz konusu suçun cezalandırılması için dava açılamaz ya da açılması teklif edilemez.

Türk Ceza Kanunu 66. maddesinde dava zamanaşımı ile ilgili düzenlemeler yer alır. Genel tanımını yapmak gerekirse; dava zamanaşımı, söz konusu suçun işlendiği tarihten itibaren belli bir süre geçmesine rağmen dava açılmamış ya da dava açılmasına rağmen kanuni süre içinde sonuca bağlanmamış ise, devletin cezalandırma hakkından vazgeçmesi ve ceza davasının düşmesi sonucunu doğuran bir ceza hukuku kurumudur. Dava zamanaşımı ile ilgili Türk Ceza Kanunu 66. maddesine aşağıda yer verilmiştir.

Türk Ceza Kanunu Madde 66

(1) Kanunda başka türlü yazılmış olan haller dışında kamu davası;

• a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıl,
• b) Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmibeş yıl,
• c) Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıl,
• d) Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda onbeş yıl,
• e) Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıl, Geçmesiyle düşer.

(2) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının; onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında ise, üçte ikisinin geçmesiyle kamu davası düşer.

(3) Dava zamanaşımı süresinin belirlenmesinde dosyadaki mevcut deliller itibarıyla suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleri de göz önünde bulundurulur.

(4) Yukarıdaki fıkralarda yer alan sürelerin belirlenmesinde suçun kanunda yer alan cezasının yukarı sınırı göz önünde bulundurulur; seçimlik cezaları gerektiren suçlarda zamanaşımı bakımından hapis cezası esas alınır.

(5) (Değişik: 29/6/2005 – 5377/8 md.) Aynı fiilden dolayı tekrar yargılamayı gerektiren hallerde, mahkemece bu husustaki talebin kabul edildiği tarihten itibaren fiile ilişkin zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlar.

(6) Zamanaşımı, tamamlanmış suçlarda suçun işlendiği günden, teşebbüs halinde kalan suçlarda son hareketin yapıldığı günden, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği günden, çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda çocuğun onsekiz yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlar.

(7) Bu Kanunun İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında yazılı ağırlaştırılmış müebbet veya müebbet veya on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçların yurt dışında işlenmesi halinde dava zamanaşımı uygulanmaz.

Dava Zamanaşımı Nasıl Gerçekleşir?

Öncelikle belirtmek gerekir ki suçun ve süresinin kanun tarafından belirtilmesi dava zamanaşımının gerçekleşmesi için gerekir. Her bir suç için belirlenmiş olan zamanaşımı miktarı mevcuttur. Söz konusu suç işlendikten sonra 5 ya da 10 yıl gibi bir süre içerisinde karar alınmamışsa ya da dava açılmamışsa suçlunun cezası ve davası düşebilir. Suçlu olan kişiler söz konusu bu suçtan ceza almaz ya da mahkeme karşısına çıkmaz.

Dava Zamanaşımı Süreleri Nelerdir?

Öncelikle belirtmek gerekir ki suça ve cezaya göre dava zamanaşımı süreleri değişiklik gösterir. Bu sebeple her bir suç ve dava için zamanaşımı süresi farklıdır. Ayrıca burada vurgulamak gerekir ki genel itibariyle 18 yaşını doldurmuş olan suçlular için dava zamanaşımı süresi daha yüksektir. Fakat 18 yaşından küçük 15 yaşından büyük çocuklarda söz konusu dava zamanaşımı süresi daha azdır. Aynı şekilde 12 ile 15 yaş aralığında olan çocuklar için süre daha da azdır. Burada vurgulamak gerekir ki; zamanaşımını durdurabilecek şartların meydana gelmesi ve diğer olağanüstü durumlar sürenin artması sonucunu ortaya çıkarır.

Dava Zamanaşımı Süresinin Durması ya da Kesilmesi Nasıl Olur?

Bir suçla ilgili olarak dava zamanaşımı süresinin durması ya da kesilmesi ile ilgili düzenleme Türk Ceza Kanunu 67. maddesinde yer alır. İlgili kanun maddesine aşağıda yer verilmiştir.

Türk Ceza Kanunu Madde 67

(1) Soruşturma ve kovuşturma yapılmasının, izin veya karar alınması veya diğer bir mercide çözülmesi gereken bir meselenin sonucuna bağlı bulunduğu hallerde; izin veya kararın alınmasına veya meselenin çözümüne veya kanun gereğince hakkında kaçak olduğu hususunda karar verilmiş olan suç faili hakkında bu karar kaldırılıncaya kadar dava zamanaşımı durur.

(2) Bir suçla ilgili olarak;

• a) Şüpheli veya sanıklardan birinin savcı huzurunda ifadesinin alınması veya sorguya çekilmesi,
• b) Şüpheli veya sanıklardan biri hakkında tutuklama kararının verilmesi,
• c) Suçla ilgili olarak iddianame düzenlenmesi,
• d) Sanıklardan bir kısmı hakkında da olsa, mahkûmiyet kararı verilmesi, Halinde, dava zamanaşımı kesilir.

(3) Dava zamanaşımı kesildiğinde, zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar. Dava zamanaşımını kesen birden fazla nedenin bulunması halinde, zamanaşımı süresi son kesme nedeninin gerçekleştiği tarihten itibaren yeniden işlemeye başlar.

(4) Kesilme halinde, zamanaşımı süresi ilgili suça ilişkin olarak Kanunda belirlenen sürenin en fazla yarısına kadar uzar.